Opublikowano: 8.08.2023

Poprawiono: 15.03.2025

Warunki środowiskowe

Streszczenie

W publikacji przedstawiono propozycję określania normalnych i niekorzystnych warunków środowiskowych, związanych z eksploatacją urządzeń elektrycznych na halach przemysłowych. Ocena warunków środowiskowych może być niezbędna m.in. w przypadku wymagań określonych w przepisach prawa i dotyczących kontroli stanu technicznego urządzeń elektrycznych.

1. Wymagania przepisów prawa łączące kontrole stanu technicznego urządzeń elektrycznych z warunkami środowiskowymi

Przepisy prawa powszechnego zawierają postanowienia uzależniające konieczność i/lub częstość kontroli stanu technicznego urządzeń elektrycznych od warunków środowiskowych. W przypadku maszyn, urządzeń i instalacji użytkowanych przez pracowników podczas pracy [1] przeprowadza się:

• kontrolę wstępną i kontrolę po zmianie lokalizacji maszyny „w przypadku gdy bezpieczne użytkowanie maszyn jest uzależnione od warunków, w jakich są one instalowane”;
• kontrolę okresową i kontrolę specjalną w przypadku maszyn narażonych „na działanie warunków powodujących pogorszenie ich stanu technicznego, co może spowodować powstanie sytuacji niebezpiecznych”.

W przypadku instalacji obiektów budowlanych, Prawo budowlane zawiera wymagania przeprowadzania kontroli instalacji elektrycznej co 5 lat lub co 1 rok w przypadku „instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu” [2].

Kontrole urządzeń transportu bliskiego (UTB) również uzależnione są od warunków środowiskowych [6]:

"§ 6. 1. W przypadku UTB wyposażonych w aparaty elektryczne eksploatujący zapewnia wykonywanie i udokumentowanie:

1. pomiarów rezystancji izolacji obwodów elektrycznych, ze szczególnym uwzględnieniem obwodów bezpieczeństwa i ochrony przeciwpożarowej, nie rzadziej niż:
    a) raz w roku – dla urządzeń:
       – pracujących w pomieszczeniach lub strefach zagrożonych wybuchem, z wyziewami żrącymi,
       – pracujących na otwartym powietrzu,
       – służących do przemieszczania osób,
    b) raz na dwa lata – dla urządzeń pracujących w warunkach innych niż wymienione w lit. a;
2. pomiarów rezystancji uziemień roboczych i odgromowych, o ile są stosowane, oraz ochrony przeciwporażeniowej nie rzadziej niż:
    a) raz w roku – dla urządzeń:
       – pracujących na otwartym powietrzu lub w pomieszczeniach o dużej wilgotności, gorących lub z wyziewami żrącymi,
       – służących do przemieszczania osób,
    b) raz na dwa lata – dla urządzeń pracujących w warunkach innych niż wymienione w lit. a."

2. Określenie normalnych i niekorzystnych warunków środowiskowych

Warunki środowiskowe (warunki otoczenia) to cechy charakterystyczne środowiska, które mogą mieć wpływ na działanie urządzenia lub systemu. Przykładami warunków środowiskowych są: ciśnienie, temperatura, wilgotność, promieniowanie, wibracje.

Klasyfikacja warunków środowiskowych na podstawie, której można wprowadzić podział na warunki normalne i niekorzystne, jest zawarta w normie na instalacje elektryczne niskiego napięcia PN-HD 60364-5-51 i w wieloczęściowej normie na klasyfikację warunków środowiskowych PN-EN IEC 60721.

Warunki środowiskowe w ww. normach, oznacza się za pomocą kodów i klas. Kody warunków środowiskowych  składają się z dwóch liter i cyfry. Pierwsza litera kodu oznacza ogólny podział warunków środowiskowych i oznacza:

A - środowisko,

B - użytkowanie,

C - konstrukcję obiektów budowlanych.

Druga litera kodu oznacza rodzaj narażeń związanych z warunkami środowiskowymi, natomiast cyfra oznacza ich stopień (intensywność narażeń).
Kody literowe warunków, które mają znaczący wpływ na stan techniczny urządzeń elektrycznych eksploatowanych na halach przemysłowych, to:

AA - temperatura otoczenia,

AB - wilgotność atmosferyczna,

AD - obecność wody,

AE - obecność obcych ciał stałych,

AF - obecność korodujących lub zanieczyszczających substancji,

AG - mechaniczne naprężenia – udar,

AH - mechaniczne naprężenia – wibracje,

AK - obecność flory i/lub pleśni,

AL - obecność fauny,

BE - właściwości przerabianych lub magazynowanych materiałów.

Na Rysunku 1 podano w postaci graficznej propozycję podziału warunków środowiskowych, które mają znaczący wpływ na stan techniczny urządzeń, na normalne i niekorzystne. Podobne zasady podziału warunków środowiskowych, znajdują się w szwajcarskich przepisach technicznych [5].

Rysunek 1. Podział warunków środowiskowych na normalne i niekorzystne. 

Przykładowo, warunki środowiskowe o kodzie AB5 są kombinacją wpływu temperatury i wilgotności i charakteryzują się:

• najniższą temperaturą +5 °C;
• najwyższą temperaturą +40 °C;
• najniższą wilgotnością względną 5 %;
• najwyższą wilgotnością względną 85 %;
• najniższą wilgotnością bezwzględną 1 g/m3;
• najwyższą wilgotnością bezwzględną 25 g/m3.

Klimatogram warunków środowiskowych oznaczonych kodem AB5 został przedstawiony na rysunku 2.

 Rysunek 2. Klimatogram warunków środowiskowych o kodzie AB5.

Klasa warunków środowiskowych o cechach porównywalnych z warunkami AB5, to klasa 3K3. Poszczególne symbole klasy oznaczają:

3 - miejsca chronione przed wpływem warunków atmosferycznych,

K - czynnik o charakterze klimatycznym (temperatura, wilgotność, itd.),

3 - intensywność występowania czynnika.

1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy
2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane – wersja aktualna
3. PN-91/E-05009/03 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych -- Ustalenie ogólnych charakterystyk
4. Elektropedia
5. ANNEXE 1. L IVRE 1. INSTALLATIONS À BASSE TENSION ET À TRÈS BASSE TENSION
6. Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 30 października 2018 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji urządzeń transportu bliskiego
7. Łozowski A. Miesięcznik SEP INPE „Kontrola stanu technicznego instalacji elektrycznych” nr 127, kwiecień 2010